Ön pti group de pti môy ki dvièn ön sel mô

S’è Sur, lo fransè nouvô a pa mal a voir avèk lo fransè parlé. Mè s’è koi l’fransè parlé ? An fèt, ia pa ön fransè parlé, mè plun ; ia plun d’varianty : lo fransè parlé dan ön réjion, ön milieu sosial, populèr, imigré avèk dé langy matèrnèl diféran, l’parlé dé jen, selui dé vieuy, sa dépan dé jénérasiony, do janr de selui ki parl, dé kultury familial é mèm undividuèl. Du cou, l’ortôgraf do fransè nouvô è tou sôf rigid. Pour ön peu, sa srè chakön so ortôgraf.

Ia kan mèm ön chôz sur lokèl i fô s’mètr dakor, s’è sur lo transkription dé sony an karaktèry de l’alfabè. La oui, fô kseu soi rijid parsk’i fô k’tou l’mond antand lé mèm sony a lo lèctur d’ön tèxt. É donk ékrir lo fransè nouvô, s’è pa loin d’ètr ön musisiun d’lo lang.

Mè a partir de steu rijidité d’baz, sa s’ouvr an gran sur lo mond dé diféransy. Chakön so fason d’antandr é d’dire, é par konsékan d’ékrir. Kan t-ô z-ékrivöny, Öly oron a ler dispozision ön palèt trè soupl é présiz pour diféransié lo parol de ler pèrsonajy de roman ou de piès de téatr.

Pi lé z-ékrivöny sron toujour dé poèty mè avèk dé posibilitéy musikal démultiplié.

Ön fameu terun d’èxpérians non d’ön chiun ! Èskeu sa n’vô pa kèlkeu sakrifisy ?… Koman ? oui oui, j’vou z-antan biun ô fon d’lo clas : z-èt pa dakor. S’è vot droi n’ès pas ? Chakun fè fè fè ski lui plè plè plè, kom dizè lo chanson.

Fô dir k’on è si abitué a nô organizasiony paramidal, on è si ataché a not pasé é – du cou – a skon è, k’fèr lo gran sô – j’vou l’akord – s’è pa fastoch.

Si vou m’suivé – bon sa j’i kroi pa trô –  vou vou dmandé ptèt eul’rapor ki a antreu st’artikl é so titr, non ?

I’an a pa tèlman an fèt. Sôf ke dé groupy de pti môy ki s’transform an ön sel mô i’an a kèlkeuzön dan s’tèxt.

É donk nou z-i vla a skeu j’voulè parlé ô dépar. Rgardé donk dan lo fraz présédan… voiyé skeu j’veu dir ? Mè si, jl’è ankor répété dan steu fraz : lo mô « skeu », s’è deu mô do fransè parlé kj’è kolé ansanbl ; skeu = ce que. Sui-j clèr ? Dan s’ka la s’è keu deu môy, mè sa pourè èt plus. On pourè pratiké sa pour tou lé groupy de mô uzuel ki son souvan pa komod a ékrir. Par exanpl « il y a » keu j’antan é pronons souvan « ia », sa pourè ètr un mo an soi. Ia plun d’truky kom sa… par èxanple lo « kèskon » dan « kèskon fè ? », s’è ön group de katr môy konpakté an ön sel.

Mon dieu ks’è drôl tou sa … non ?